تاریخچه صنعت چاپدر جهان و ایران
20 تیر, 1403
توسط گروه دیجیتال مارکتینگ طرح و نقش
تاریخچه صنعت چاپدر جهان به حوالی پایان قرون وسطی برمی‌گردد و برخی از مورخان و نویسندگان ازجمله هنری لوکاس منشأ ابداع و اختراع آن را چین می‌دانند و معتقدند که این هنر از چین به اروپای غربی راه یافته است.
چگونگی پیدایش صنعت چاپ(با آن که غربی‌ها آن را به نام خود می‌دانند) چندان آشکار و بدیهی نیست، اما به گفته ای باید کشور چین را مبدأ آغاز چاپدانست. در ایران نیز ظهور خدمات و صنعت چاپ و ورود چاپخانه، به دورانی بیش از صد سال باز می گردد. نوشتهای که می‌خوانید، نگاهی دارد به موضوع تاریخچه صنعت چاپدر جهان و ایران
قبل از اختراع چاپ، کتاب‌ها را با دست تکثیر می کردند. در آتن، اسکندریه و روم، عده ای از نسّاخان و نویسندگان، از شاهکارهای ادبی نسخه برداری می کردند و این کار در سراسر قرون وسطی ادامه داشت. کتاب به اندازه ای گرانبها بود که تعداد کمی‌از مردم توانایی تهیه آن را داشتند. در نتیجه، در عصر کاوش و پیشرفت، امکان خواندن و پژوهش محدود بود.
در بیشتر دوران قرون وسطی، از پوست گوسفند و گوساله برای نوشتن استفاده می‌شد. از یک قرن پیش از شارلمانی، دیگر پاپیروس مورد استفاده قرار نگرفت. مسلم است که کاغذ برای اولین بار از جهان اسلام به اروپا راه یافت زیرا کاغذ، اولین بار در آن دسته از سرزمین‌های مدیترانه که با سرزمین های اسلامی‌تماس مداوم داشتند دیده شده است. مسلمین، راز تولید کاغذ را از چینی‌ها آموخته بودند .
برای ساختن کاغذ، الیاف گیاهی را خرد و خمیر می کردند، خمیر را به صورت لایه ای نازک و یکنواخت روی صفحه ای یا پارچه ای پهن می کردند و می فشردند تا آبش گرفته شود و آنگاه الیاف را در هم می فشردند. حوالی پایان قرون وسطی (به ویژه هنگامی‌که چاپ متداول گردید) کاربرد کاغذ، جایگزین کاربرد پوست و کاغذ پوست شد.
تاریخچه صنعتچا در جهان و ایران
منشأ صنعت چاپ
منشا صنعت چاپرا باید در چین جستجو کرد، گرچه اشپیل فوگل در کتاب خود هیچ اشاره ای به نقش مشرق زمین و به طور اخص، چین در ابداع چاپننموده است و آن را از مهم ترین ابداعات فناوری تمدن غربی می شمارد، اما بسیاری از مورخان و نویسندگان همانند هنری لوکاس، نقش چین را در صنعت چاپنادیده نگرفته اند و بر این باورند که این هنر از چین به اروپای غربی رسیده است. به این ترتیب، مراحل تحول صنعت چاپ در‌هاله ای از ابهام قرار دارد.
عبدالحسن آذرنگ در کتاب خود می نویسد: «در حدود سال ۱۰۴۰ میلادی، کیمیاگری چینی به نام «پی شنگ» از گل و نوعی چسب مخصوص، ترکیبی به وجود آورد و با آن حروفی متحرک ساخت و سپس این حروف را پخته و سفت کرد. پی شنگ حروف را کنار هم قرار می‌داد و با وسیله ای فلزی محکم می کرد و بر روی آن مخلوطی از رزین، موم و خاکستر می مالید و صفحه حروف را به آرامی‌حرارت می‌داد. پس از انتقال نقش صفحه بر کاغذ و تکثیر آن، باز حروف را به آرامی‌حرارت می داد و از هم جدا می کرد که این ابتکار پی شنگ را راه حل حروف چینی با حروف متحرک می‌دانند.»
صنعت چاپ پس از قرن دوازدهم
از سده دوازدهم به بعد، صنعت چاپدر غرب با کمک قالب‌های چوبی و حکاکی دستی صورت می‌گرفت، اما آنچه در سده پانزدهم ابداع محسوب شد، عبارت بود از تکمیل دستگاه چاپ فلزی و متحرک که نسخه‌های فراوانی را با سرعت بیشتر چاپمی کرد. تحول در صنعت چاپتا رسیدن به دستگاه فلزی را باید یک روند تدریجی به حساب آورد که در فاصله سال‌های ۱۴۴۵ تا ۱۴۵۰ میلادی به اوج رسید .
یوهانس گوتنبرگاهل مانیتس، نقش مهمی‌در تکمیل این صنعت ایفا کرد. «انجیل گوتنبرگ»که در سال ۱۴۵۵ یا ۱۴۵۶ میلادی به پایان رسید، اولین کتاب واقعی محصول نوع چاپ متحرک بود. در نیمه دوم سده پانزدهم، چاپجدید به سرعت در اروپا رواج یافت . چاپخانه هادر دهه ۱۴۶۰ میلادی در سراسر خاک امپراتوری مقدس روم تاسیس شد و با گذشت ده سال، به ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و اروپای شرقی رسید؛ مخصوصاً ونیز که به مرکز چاپمعروف شد و تعداد چاپگران این شهر تا سال ۱۵۰۰ میلادی نزدیک به صد تن رسید و حدود دو میلیون جلد کتاب در آنجا به چاپ رسید.
تاریخچه صنعتچا در جهان و ایران
تاریخچه صنعت چاپ در جهان
اختراع فن چاپ درحقیقت به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ که نامش به عنوان مخترع چاپدر تاریخ به ثبت رسیده است، برمی گردد و آشوریان چند هزار سال قبل از میلاد بر خشت هایی از گل رس مهر می‌زدند. استعمال حروف قابل انتقال نیز میان سال‌های ۱۰۵۱ و ۱۰۵۸ در چین آغاز شد. مخترع این حروف فردی به نام پی‌شنگ بود و حروف هم از گل‌رس ساخته می‌شد.
نقش گوتنبرگ در توسعه صنعت چاپ
حروف دستی و حروف قلعی که پس از آنها به کارآمد، هیچ یک رواجی نیافت، بر عکس حروف چوبی متداول شد. تا اینکه در سال ۱۴۴۰، گوتنبرگ ظاهرا بدون اطلاع از کار چینی‌ها، حروف قابل انتقال را اختراع کرد و برای هر یک از حروف الفبا یک حرف جداگانه به کار برد. حروف متحرک را چینی‌ها اختراع کردند، ولی گوتنبرگ که حرفه اش زرگری بود، آلیاژ مناسب برای ریخته گری حروف را از سرب و آنتی موآن به دست آورد سپس نسبت هر یک از این دو فلز را به گونه‌‌‌ای انتخاب کرد که حروف بیش از حد سخت و نرم نباشند. سرانجام برای مرکب چاپهم فرمول مناسبی پیدا کرد و خلاصه با رفع موانع و حل مشکلات عمل چاپرا میسر و اجرایی کرد .
تقریبا ۲۰ سال پس از نخستین تلاش‌های گوتنبرگ در امر چاپ، این صنعت با استفاده از سطوح برجسته در ونیز، فلورانس، پاریس و لیون در حدی مختصر و محدود رواج یافت. اما دستگاه چاپ گوتنبرگ، به علت داشتن هزینه های بسیار زیاد فقط برای ثروتمندان قابل دسترسی بود و به همین دلیل تا مدت های طولانی استقبال چندانی از آن نشد. ۳۰۰ سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، نمایشنامه نویسی آلمانی به نام آلوئیس زنه فلدر، چاپ سنگی یا لیتو گرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپحدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپنبود.
تاریخچه صنعتچا در جهان و ایران
تاریخچه صنعت چاپ در ایران
اگر چه درباره شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، به نظر می‌رسد چاپ سنگی را برای نخستین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راه اندازی کرد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال ۱۲۵۰ قمری راه انداخت.
چاپخانه سنگی طی مدت کوتاهی در تهران و بعد اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تاسیس شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپدر ایران بود و تا اواخر دوره قاجار، هر چه در ایران چاپمی شد، به روش چاپ سنگی بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی نیز راه اندازی شده بود، ولی به علت هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد و بعدها در اواخر دوره قاجار دوباره حروف سربی و استفاده از آن رایج گردید.
تاریخچه صنعتچا در جهان و ایران
رواج چاپ سربی در ایران
طریقه چاپ سربی روش نسبتا ساده ای بود. کاغذ روی صفحه ای متشکل از حروف برجسته سربی و آغشته به مرکب فشرده می‌شد و بر اثر فشار، حروف بر صفحه کاغذ نقش می بست. حروفچینی روزنامه نیز نخست به صورت دستی انجام می گرفت، ولی بعدها این کار با دستگاه هایی که معمول ترین آنها «لاینو تایپ» بود، صورت پذیرفت. دستگاه حروفچینی خودکاری لاینوتایپ در سال ۱۸۸۶ میلادی ساخته شد. و بدین ترتیب سرعت چاپبه تدریج فزونی یافت. پیشرفت فناوری کم کم باعث شد دستگاه حروفچینی سربی از دور خارج شود و جای خود را به دستگاه الکترونیکی بدهد.
عده‌ای آغاز تاریخچه صنعت چاپ در ایران را عصر ایلخانیان می‌دانند؛ برخی احتمال داده‌اند که یهودیان فارسی زبان پیش از سایر گروه‌های فارسی‌زبان به اهمیت چاپ کتاب پی‌برده‌‌اند.
در سال ۱۶۳۹سه کتاب به زبان و خط فارسی از سوی هیئت‌های تبلیغی مسیحی و در باب تبلیغ مسیحیت در لیدن هلند به چاپ‌رسیده و چاپخانه‌ای که این کتاب‌ها در آن چاپ شده، ظاهراً نخستین چاپخانه فارسی در جهان است. بر اساس مدارک موجود، نخستین کتابی که در خود ایران چاپ‌شده، زبور داوود یا ساغموس است که در ۱۶۳۸ به زبان و خط ارمنی در ۵۷۲ صفحه در جلفای اصفهان و به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسیده است.
آغاز صنعت چاپ توسط ارمنیان ایران
اینکه ارمنیان، پیش از دیگر گروه‌های قومی ـ زبانی ساکن ایران توانسته‌اند در ایران چاپخانه‌ای از آن خود تأسیس کنند و آزادانه به چاپ و نشر منابع مسیحی بپردازند و در میان اقوام جهان مقام پانزدهم را از حیث قدمت چاپ‌احراز کنند، دلایل بسیاری دارد که مهم‌ترین آن، محیط آزاد و تشویق‌آمیزی بود که به ویژه شاه عباس اول صفوی و فرمانروایان دیگر این سلسله برای آنها ایجاد کرده بودند.
ارمنیان حدود ۳۰ سال پس از کوچ به جلفای اصفهان، بصمه‌خانه‌ای در این شهر دایر و چاپ کتاب را آغاز کردند. براساس اشاره‌های سیاحان خارجی، به‌ویژه شاردن، شماری از ایرانیان در عصر صفویه از کار چاپو چاپخانه آگاهی داشته و به ورود آن به ایران شایق بوده‌اند. جان پینکرتون و جونس هنوی، که در عصر نادرشاه افشار به ایران سفر کرده‌اند، از جزوه‌هایی صحبت به میان آورده‌اند که به زبان لاتینی و عربی چاپ و منتشر می‌شده است.
تاریخچه صنعتچا در جهان و ایران
تحول عمده در صنعت چاپ ایران
تحول عمده در فن چاپ و انتشار مواد چاپی، اعم از کتاب، روزنامه و مواد دیگر، از دوره ولایتعهدی عباس میرزای قاجار آغاز شد که مصادف است با پیامدهای جنگ‌های ایران و روس، چاپخانه‌ای که بنا بر مدارک فعلی، وجود آن محرز است، در سال ۱۲۳۳ به دست آقا زین‌العابدین تبریزی و با حمایت عباس میرزا در تبریز تأسیس شده است. فتح‌نامه، اثر میرزا ابوالقاسم قائم مقامِ فراهانی، تفصیلی از جنگ‌های ایران و روس، ظاهراً نخستین کتاب فارسی است که در ذیحجه ۱۲۳۴ در ایران چاپ و منتشر شده است.
بررسی نخستین کتاب‌های چاپی نشان می‌دهد که دولت وقت از فناوری چاپدر جهت مقاصد خود استفاده می‌کرده است. کتاب‌ها عمدتاً تاریخی، دینی، ادبی، یا در جهت ترویج اصول بهداشتی، ترویج جنبه‌هایی از حیات مدنی و فرهنگ زندگی اجتماعی جدید بوده است. در سال ۱۲۴۰، حدوداً ۷ سال پس از تأسیس چاپخانه در تبریز، میرزا زین‌العابدین به امر فتحعلی‌شاه به تهران احضار و به تأسیس چاپخانه و چاپ کتاب مأمور شد.
گروه چاپ و تبلیغات طرح و نقش (هنر مدرن)با بیش از 18 سال سابقه در زمینه چاپو تبلیغات، با تکیه بر افراد متخصص و ماشین آلات مدرن و با ارائه سرویس‌های جامع تبلیغاتو چاپقادر است ایده‌ها و خواسته‌های تجاری شما را به صورتی عملیاتی پیاده سازی نماید. باعث افتخار ما خواهد بود تا بتوانیم مجری و مشاوردر زمینه رشد و پیشرفت تجاری شما باشیم. جهت مشاوره با کارشناسان ما لطفا تماسحاصل فرمایید.
این مقاله زیر مجموعه خدمات چاپ می‌باشد.
کلمات کلیدی: گروه چاپ و تبلیغات طرح و نقش، صنعت چاپ، چاپ، چاپخانه، چاپ سربی، صنعت چاپ جهان، صنعت چاپ ایران، اختراع، کاغذ،اشپیل فوگل، یوهانس گوتنبرگ،تاریخ، تاریخچه، فنون چاپ، چاپ سنگی، چاپ سربی